سؤال: درباره‌ی مسئله‌ی سرطان، اهمیت رادیوتراپی و چالش‌هایی که کشور درزمینه‌ی درمان سرطان دارد توضیحاتی بفرمایید.
در مورد رادیوتراپی و تجهیزات پزشکی تا جایی که اطلاع دارم. در سال 90 هزار بیمار سرطانی داریم و ده درصد آمار مرگ‌ومیر کشور ما را بیماران سرطانی تشکل داده‌اند. این آمار بالایی است. این سرطان‌ها نیاز به درمان به روش‌های مختلف دارند و تقریباً نزدیک به چهل تا پنجاه‌درصد این بیماران نیاز به رادیوتراپی دارند؛ بنابراین نیاز کشور به دستگاه رادیوتراپی بسیار بالا است. آمارها و مطالعات نشان می‌دهد که به ازای هر یک‌میلیون نفر جمعیت، نزدیک سه الی چهار دستگاه شتاب‌دهنده نیاز است؛ بنابراین در ایران حدود دویست و پنجاه یا دویست و شصت دستگاه شتاب‌دهنده نیاز داریم و این آمار مربوط به دستگاه‌های معمولی درمانی یا basic درمانی می‌باشد که بتواند همه نوع از درمان را با سطح قابل قبولی از استاندارد انجام دهد و نه دستگاه‌های پیشرفته‌ی رادیوتراپی که مثلاً درمان VMAT یا درمان تومور انجام دهد.
اگر یک دستگاه شتاب‌دهنده معمولی باشد می‌توان خیلی از درمان‌های 3Dconformal radiation therapyرا انجام داد. در حال حاضر تعداد آمار دستگاه‌های ما در کشور فکر نمی‌کنم از 110 یا 120 دستگاه بیشتر باشد.
بحث دستگاه شتاب‌دهنده یک‌طرف ماجرا است بحث خدمات این دستگاه هم یک‌طرف دیگر ماجرا است. ما الآن کلی دستگاه شتاب‌دهنده در کشور داریم و متولی‌ها و پشتیبانی‌کننده‌های آن محدود است، بنابراین این نیاز احساس می‌شود که تعداد افرادی که توان پشتیبانی دارند را افزایش دهیم. پس ما ازیک‌طرف شتاب‌دهنده کم داریم و از طرف دیگر نیاز داریم که نیروهای فنی ما بیشتر باشند تا سریع‌تر مشکلات دستگاه‌های موجود را رفع کنیم. شرکت بهیار صنعت سال‌ها است که در این زمینه کار می‌کند. من مهندس نجات‌بخش را از سال‌ها پیش و از زمانی که اولین دستگاه شتاب‌دهنده را نصب کردند می‌شناسم، ایشان تجربه‌های خوبی در این زمینه داشتند. مهندس نجات‌بخش با استفاده از تیم جوانی که در اختیار گرفتند و مدیریت مناسبی که داشتند وارد فرایند ساخت این دستگاه شدند. فکر می‌کنم پنج یا شش سال پیش بود که از ما خواستند برویم و دستگاه شتاب‌دهنده ساخته‌شده در اصفهان را ببینیم.
این باعث خوش‌حالی است که چنین تکنولوژی در ایران راه‌اندازی شده است. قطعاً جوانان و دانشجویان ما این پتانسیل را دارند اما تکنولوژی شتاب‌دهنده بسیار پیچیده است و قرار است که شتاب‌دهنده در کلینیک برای درمان استفاده شود و بحث تشخیص نیست. نمی‌خواهم بگویم اهمیت تشخیص کم است اما از آن‌طرف اهمیت درمان بالاتر از تشخیص قرار می‌گیرد. چرا؟ برای اینکه در درمان با جان مردم طرف هستید. به‌اصطلاح روی کیفیت زندگی مردم، روی اقتصاد سلامت اثر می‌گذارید و لذا بحث مردم بسیار مهم است و باید تکنولوژی‌هایی که وارد عرصه درمان می‌شوند تمام استانداردهای لازم را داشته باشند. دستگاه شتاب‌دهنده از حیث‌های الکتریکی، مکانیکی و حفاظت در برابر پرتو باید استاندارد داشته باشد. زمانی که من در جریان ساخت دستگاه شتاب‌دهنده اصفهان قرار گرفتم دیدم که دوستان این توجه خاص را داشتند و استانداردها را از طریق IEC های موجود پیدا کردند و نحوه‌ی اندازه‌گیری‌ها و روش‌های مختلف اندازه‌گیری و بررسی کیفیت دستگاه را بررسی کردند و روی شتاب‌دهنده‌هایی که ساختند سعی کردند این استانداردها را چک کنند.
شتاب‌دهنده هم مدت زیادی در مرحله ساخت و توسعه تکنولوژی بود. تا اینکه امروزه شنیدم خوشبختانه در شهرک سلامت اصفهان نصب شده است و چند مریض هم به‌وسیله این دستگاه درمان شده است.
من از طریق انجمن فیزیک پزشکی درگیر ساخت شتاب‌دهنده بودم. ما از طریق همکارانمان در انجمن فیزیک پزشکی بارها به اصفهان رفتیم و از نزدیک دستگاه را ارزیابی کردیم. آن روزهایی که ما به اصفهان می‌رفتیم کیفیت کار خیلی خوب بود و ما نظر انجمن فیزیک پزشکی را به‌صورت رسمی به وزارت بهداشت و اداره‌ی تجهیزات پزشکی اعلام کردیم. کارکرد و عملکرد سیستم خوب بود اما نظر ما بر این بود که این سیستم قبل از اینکه برای درمان بیماران استفاده شود در یک مرکز دانشگاهی نصب شود و مدتی با آن کار شود تا در بلندمدت عملکرد خود را نشان دهد. در جریان نیستم این اتفاق افتاد یا نه. شاید دوستان در دل خود کارخانه این کار را انجام داده‌اند ولی من نتیجه‌ای از آن ندیدم.
درهرصورت فناوری شتاب‌دهنده یک فناوری آینده داری است. قطعاً در آینده نیاز ما به شتاب‌دهنده بیشتر خواهد شد چون ما می‌خواهیم به سمت درمان‌های پیشرفته‌تر برویم و در اینجا نیاز بیشتری به دانش فنی خواهیم داشت.
می‌شود تقسیم‌بندی در مورد سطوح دستگاه‌های شتاب‌دهنده‌ی درمانی موردنیاز انجام داد. می‌توانیم این دستگاه‌ها را به سه سطح تقسیم کنیم. سطح یک، سطحی است که باید یک دستگاه Basic داشته باشد تا بعضی از کارهای درمانی را بتواند انجام دهد. سطح دو، دستگاه‌هایی است که امکان درمان conformal radiation therapy را داشته باشد. سطح سه، دستگاه‌هایی است که امکان درمان‌های پیچیده را دارند. بر اساس نیاز می‌توان برنامه‌ریزی کرد و دید که چند شتاب‌دهنده برای هر سطح نیاز است. طبیعتاً شرکتی مثل بهیار صنعت می‌تواند در زمینه‌ی ساخت شتاب‌دهنده‌های سطح یک و سطح دو فعالیت کند. به‌هرحال ایده مبارکی است و من فکر می‌کنم در آینده بشود بیشتر به این مسئله پرداخت.
سؤال: در این چند سالی که مهندسین شرکت درگیر ساخت دستگاه شتاب‌دهنده خطی بودند با ممانعت‌های فکری زیادی مواجه بودند. دیروز خدمت دکتر فیروزمند بودیم و ایشان تعریف می‌کردند که زمانی که دستگاه بهیار ساخته‌شده بود، جلسه‌ای با حضور چند تن از کارشناسان اداره تجهیزات پزشکی و بعضی از پزشکان متخصص برای نحوه‌ی تست کردن دستگاه شتاب‌دهنده‌ی بهیار برگزار شد. یکی از پزشکان متخصص اصلاً حاضر نبود به دستگاه بهیار فکر کند و مدام تأکید می‌کرد که تا دستگاه ورین را داریم چرا باید با این دستگاه کار کنیم؟ بعضی از دوستان علامت سؤال را جایی قرار می‌دادند که نقطه‌ی امیدواری در آن وجود نداشت.
واقعیت قضیه همین حساسیت درمان است. پزشکانی که مسئول جان بیمار هستند می‌خواهند بهترین امکانات برای درمان وجود داشته باشد. وقتی به جهان نگاه می‌کنیم میبینیم فقط سه شرکت تولیدکننده وجود دارد که به‌صورت عمده در عرصه رادیوتراپی فعالیت می‌کنند. بقیه شرکت‌ها خیلی رشد نکردند و دلیل آن‌هم همین پیچیدگی‌های زیاد این دستگاه است. همان‌طور که عرض شد پزشکان معتقدند بهترین درمان را برای بیماران باید انجام داد و طبیعتاً به سراغ دستگاه‌ها و شرکت‌هایی می‌روند که سابقه پنجاه سال ساخت دارند.
حالا چطور می‌شود روی دستگاه تولید داخل کارکرد و نظرها را نسبت به آن عوض کرد؟ طبیعتاً این مسئله برمی‌گردد به اینکه این دستگاه خودش را نشان دهد. اینکه نشان بدهد یعنی فازهای مختلفی را باید طی کند. ابتدا همان‌گونه که گفتم در یک مرکز تحقیقاتی نصب شود. مرکز تحقیقات هم نه اینکه حتماً درمانی باشد بلکه یک کلینیک پژوهشی باشد. آنجا مهندسین با آن کار کنند و ایرادات آن را در شش ماه بررسی کنند و بعد وارد کارهای بالینی شود تا کم‌کم مراحل بالاتر را طی کند. البته اگر اشعه‌ای که بیرون می‌آید کیفیت و پارامتر لازمی که از دستگاه‌های دیگر بیرون می‌آید را داشته باشد دیگر نتیجه درمان خیلی به نوع اشعه وابسته نیست؛ یعنی یک اشعه که 6MV است و ازنظر فیزیکی این اشعه تائید می‌شود دیگر نمی‌شود گفت پس من صدتا مریض را زیر آن قرار بدهم تا ببینم نتیجه آن چه می‌شود. نتیجه درمان به پارامترهای زیادی بستگی دارد و فقط به اشعه نیست، لذا ما باید ببینم اگر اشعه ازنظر فیزیکی پارامترها و استانداردهای لازم را دارد این دستگاه می‌تواند وارد کلینیک بشود یا خیر. هر تکنولوژی زمان می‌برد تا جایگاه خودش را پیدا کند. اگر انتظار داشته باشیم که این دستگاه بخواهد با دستگاه ورین یا الکتا رقابت کند شاید انتظار زیادی باشد. این دو شرکت سال‌ها روی شتاب‌دهنده کارکرده‌اند و تکنولوژی‌های پیچیده‌ای را در آن قرار داده‌اند ولی این به معنای این نیست که نشود از تکنولوژی ساخته‌شده در داخل استفاده کرد، مطمئناً می‌شود فقط کافی است که پارامترهای آن با پارامترهای کف استانداردهای روز دنیا مطابقت داشته باشد. مثلاً اگر گفته می‌شود باید خطای گردش گانتری بین یک تا دو میلی‌متر باشد، این خطا نباید بیشتر از این حد باشد. اگر دستگاه استانداردهای لازم را داشته باشد بنابراین شرایط لازم را برای اینکه وارد کلینیک بشود را خواهد داشت و می‌شود از آن استفاده کرد اما هر چیزی نیاز به زمان دارد تا جا بیافتد گروه اولی که روی این دستگاه کار می‌کنند به‌شدت زیر نظر گرفته خواهند شد و فشار زیادی را خواهند داشت.
الآن اگر ما یک دستگاه را تائید کنیم تمام مسئولیت‌های آن بر عهده‌ی ماست، لذا باید خیلی بااحتیاط پیش رفت و شرکت هم تا الآن خوب پیش رفته است اما نیاز است که شرکت بعضی از کارهای تحقیقاتی دیگر روی دستگاه انجام دهد تا خودش را در درازمدت بهتر نشان دهد.
درهرصورت من آرزوی موفقیت می‌کنم و خیلی دلم روشن است که حتماً این تکنولوژی راه خواهد افتاد ولی نباید برای فراگیر شدن محصولات این شرکت در دنیا عجله کرد.
سؤال: دستگاه‌های پرتودرمانی که در کشور موجود است از چه کشورهایی واردشده و الآن در چه وضعیتی قرار دارند؟
رادیوتراپی در ایران در یک دهه گذشته متحول شده است. به‌واسطه اینکه نمی‌خواستیم از دنیای در حال پیشرفت عقب بمانیم، یک سری فعالیت‌هایی در سطح وزارتخانه‌ها و بخش‌های خصوصی رخ‌داده است. خوشبختانه امروز دستگاه‌های نسبتاً جدیدی وارد کشور شده است. سه شرکت بزرگ زیمنس، ورین و الکتا درزمینه‌ی ساخت دستگاه شتاب‌دهنده درمانی فعالیت می‌کنند. زیمنس مدتی است که خط تولید خودش را بسته است و در حال حاضر دو دستگاه عمده در ایران داریم.
سؤال: دستگاه شتاب‌دهنده در داخل تولیدشده و تست‌های لازم را هم پاس کرده است. ازاینجا به بعد برای اینکه این دستگاه در کشور جا بیفتد، بخش‌های مختلف چه کمکی می‌توانند بکنند؟ طبیعتاً یک قسمت آن خود شرکت است که بتواند روزبه‌روز کیفیت دستگاه را بالا ببرد؛ اما وظیفه ارگان‌ها، بخش‌ها و افراد مختلفی که با این مسئله در ارتباط هستد چیست؟ طبیعتاً شرکت‌های تولیدکننده‌ی خارجی هم فرایندی را طی کردند تا نامشان در دنیا مطرح شده است.
ببینید به نظر من برای اینکه شرکت پیشرفت کند باید بخش R&D خود را تقویت کند. می‌دانید ژاپن کشور پیشرفته‌ای است و شرکت میتسوبیشی توانست شتاب‌دهنده را بسازد؛ اما شتاب‌دهنده میتسوبیشی بااینکه کیفیت کاری‌اش بهتر بود اما هیچ‌وقت نتوانست جای ورین و الکتا را بگیرد شاید علت مهم این مسئله عدم توجیه اقتصادی بود. می‌خواهم بگویم که ما وارد ساخت این تکنولوژی شدیم ولی سریع عجله نکنیم تا بازار جهانی را دست بگیریم، ما باید روی کیفیت کارکنیم. دستگاه ورینی که داریم سال 2004 ساخته شده است و تقریباً سال 2018 آن را اورهال کردند. شلنگ‌های آن هنوز کار می‌کرد. می‌خواهم بگویم کیفیت بسیار مهم است. برای همین می‌گویم از یک دستگاه باید شش ماه استفاده کنید تا به کیفیت مطلوب برسید. ما دستگاهی می‌خواهیم که سال‌ها کار کنند. R&D رمز موفقیت شماست. یک سری می‌خواهند از روی عناد نقد کنند ولی عده‌ای دیگر از روی دلسوزی نگاه انتقادی به آن دارند. باید سعی کرد مدام از تکنولوژی ایراد گرفت تا اینکه به مرحله‌ای برسد تا ایرادات آن در مقابل مزایای آن قابل صرف‌نظر کردن باشد.
چیزی که به بالا بردن کیفیت شرکت شما کمک کند افزایش ارتباط شما با سایر شرکت‌های سازنده در جهان می‌باشد. شرکت‌هایی که سال‌ها در این زمینه کارکرده‌اند. البته قطعاً انتقال تکنولوژی خیلی راحت نیست ولی باید با آن‌ها ارتباط برقرار کرد و به زبان مشترک رسید. هم باید در اینجا زحمت تحقیق و توسعه انجام شود و هم با شرکت‌های دیگر ارتباط برقرار کرد.